Thói Đời kể về làng quê xã hội phong kiến Việt Nam. Có gã Trọc phú không biết chữ, giàu nứt khố đổ vách nhưng vẫn keo kiệt, lại ỷ thế người nhà quan làm càn. Có chàng đánh rậm, nghèo rớt mùng tơi nhưng tâm hồn trong sáng, nghĩa khí, cương quyết chống lại bất công, cường quyền. Có gã thầy đồ gàn đến mức không thể gàn hơn, có tài, bụng đầy chữ nhưng lận đận thi cử, quyết ở ẩn chờ thờ... Đan xen giữa sự xung đột của các nhân vật là mối tình đầy trớ trêu, ngang trái và tuyệt đẹp giữa nàng tiểu thư xinh đẹp con gã trọc phú và chàng đánh rậm nghèo mà khí phách và đa tài, đa tình.